وجهه تسمیه چالهرز

در گذشته‌های دور محله چالهرز گودال بزرگ و دره شکلی بوده که هرزآبها به آنجا سرازیر می‌شده است و به این سبب نام چالهرز (ترکیب چاله و هرز)را به خود گرفته است. با گذشت زمان به تدریج با تخلیه خاک و نخاله از عمق گودال کاسته شده و به کشت گندم درآمده و کم کم کاربری مسکونی پیدا کرده است.

نقل از دهخدا درباره چالهرز

دهخدا در رابطه با چال هرز می آورد: دهی جز بخش شمیران تهران که در 4 هزار گزي جنوب تجریش
کنار راه شوسه تهران به تجریش واقع شده . دامنه و سردسیر است و 80 تن سکنه دارد آبش از قنات و
رودخانه دربند ,محصولاتش غلات بنشن و صیفی است . شغل اهالی زارعت و باغبانی و راهش ماشین رو
است ( از فرهنگ جغرافیایی ایران جلد 1 ). مرات البلدان ج 4 ص 85 نویسد : چالهرز از دهات بلوك
شمیران تهران است که در طرف غربی ضرابخانه دولتی واقع شده است . هوایش گرم و آبش کم و داراي 4خانوار و رعیت است و باغی هم دارد.(1 72 : (دهخدا، 1338

باغ کوکب در اراضی چال هرز

باغ کوکب در اراضی جنوبی چال هرز است و مساحت آن صدهزار مترمربع است . دیوار غربی و جبهه خیابان شمیران چهارصد و نود و دو متر ، دیوار شرقی که جبهه خیابان ضرابخانه است هفتصد و هشتاد و پنج متر و طول شمالی پانصد و شصت متر در دو ضلع است .
اراضی این باغ در مهر ماه 1316 شمسی بتوسط شرکت کوکب (اردکانی ، مسیو حکیم ، مصری ، گشتاسب پور) از آقای علی اصغر مصری خریداری شده است . در همان تاریخ قنات جنوبی چال هرز نیز به مبلغ هشتاد هزار ریال خریده شد و آب آن برای آبیاری این باغ اختصاص داده شد . در این باغ فعلاً شرکت کوکب مشغول عملیات گلکاری ، سبزیکاری و تربیت درختان میوه است .
چون آب قنات برای آبیاری باغ کافی نبود از اول فروردین 1325 شمسی چاهی به عمق نود و پنج متر با اصول جدید حفر شد . از این چاه در تابستان با تلمبه ای که در 75 متری چاه نصب شده و موتور دیزل چهل اسب از کارخانه Farebanks سه سنگ آب کشیده می شود .
برای کندن چاه و نصب تلمبه آن 65 هزار تومان صرف کرده اند . از این سه سنگ آب دو پنجم آن صرف آبیاری اراضی شرقی باغ که تا حال بایر افتاده بود ، می شود و سه پنجم این آب داخل مجرای قنات دولاب که در قسمت غربی باغ است می ریزد و به دولاب می رود .
مقداری از اضافه آب نیز صرف آبیاری اراضی اداره فرستنده بی سیم و رادیو می شود . شهرداری نیز گاهی از این آب خریداری کرده و درختان خیابان شمیران را آب می دهد .
این چاه نخستین چاهی است که در صفحات شمیران کنده شده است . دومین چاه را اردشیر یگانگی در زمینهای شرقی جاده پهلوی به شمیران مشغول کندن است .
سراسر باغ کوکب به دست اردشیر گشتاسب پور آباد شده است . فعلاً (سال 1325 هجری شمسی) آقای اردکانی سهام دیگر شرکت را خریداری کرده و خود صاحب باغ شده است و به اردشیر گشتاسب پور اجاره داده است . در این باغ ده تن کارگر و آبیار مشغول کار هستند . شرکت کوکب در خیابان اسلامبول گلفروشی بزرگی داشت .
حجت بلاغی درباره چال هرز می نویسد :
چال هرز در چهار کیلومتری جنوب امامزاده صالح است و سکنه آن به 80 تن می رسد . این دهکده در دامنه و سردسیر و آبش از قنات و رودخانه دربند و محصولش غلات و صیفی و راهش ماشین رو است . چند مزرعه در اراضی این قریه واقع شده است .
از قصر قاجار بالاتر چال هرز است . چون فاضل آب کوهستانی در گودالهای اطراف قلهک جمع می دشده ، لذا آن را چال هرز گفته اند . سپه سالار تنکابنی محمد ولیخان در اینجا باغ و عمارتی ساخته بود و بیشتر اوقات سال خصوص ایام معزولی را در چال هرز می گذرانید .

چال هرز شامل یک باغ به مساحت دویست هزار متر و مقداری زمینهای زراعی در حدود ششصد هزار متر که مجموعاً مساحت باغ و زمینها به هشتصد هزار متر می رسد . از شمال به اراضی قلهک که حد آن نهر حقابه دولاب است . از غرب به جاده قدیم تهران به شمیران و از جنوب به جاده ای که از سه راه ضرابخانه از جاده شمیران جدا شده و به سلطنت آباد می رود و حد شرقی آن اراضی ضرابخانه و سلطنت آباد است .

رودخانه چالهرز

چالهرز به روایت محمدحسن خان اعتمادالسلطنه

محمدحسن خان اعتمادالسلطنه درباره این آبادی می نویسد :
« چال هرز از دهات بلوک شمیران طهران ، طرف غربی ضرابخانه دولتی ، هوایش گرم و آبش کم ، سه چهار خانوار رعیت این ده است ، باغ هم دارد » .
این دهکده به دست محمد ولی خان سپه سالار تنکابنی آباد شده و پس از او به وراث او رسیده است . میرزا علی اصغر مصری از وراث سپه سالار به مبلغ هفتاد هزار تومان خریده است (پیش از سال 1325 شمسی) .
اراضی خارج باغ را فعلاً اشخاص مختلف خریده و مشغول ساختمان هستند . در خود باغ هم که فعلاً در دست ورثه میرزاعلی اصغر مصری است ، مشغول برپا کردن چند ساختمان هستند . قسمت شرقی داخل باغ به نام «موستان» و قسمت غربی را «اندرون» می گویند . احتمال می رود اندرون سپه سالار در این قسمت باغ بوده است .
اراضی داخل باغ را فعلاً (سال 1325 هجری شمسی) صیفی کاری می کنند و گندم و جو آبی در زمینهای جنوبی و گندم و جو دیم در تپه های شمال شرقی بعمل می آید . کشت بیرون باغ تقریباً متوقف شده است چون اراضی کشتزار را بیشتر برای ساختن خانه خریده اند . تا وقتیکه این آبادی روبراه بود در حدود بیست خروار جو و گندم برداشت داشت . سر درختیهای مهم آن ، آلوچه ، گلابی ، هلو و گردو است که مقدار ناچیزی از آن به بازار می آید . صیفی و تره بار این محل از سبزی و لوبیا و هویج و کدو و سیب زمینی اسلامبولی و رسمی و گوجه فرنگی ، برای فروش به تهران می آمد و گاهی هم به بازار تجریش و قلهک عرضه می شد . در کشتزار آن یونجه و اسپرس نیز کاشته می شد . در این ده هشت رأس گاو شیری بود که شیر آن به تهران می رسید . پنج رأس هم خر دارند . مرغ خانگی و خروس نیز نگهداری می کنند . از شکار هم فقط کبوتر چاهی در این محل یافت می شود .
قناتهای ده :
1- قنات بالا که داخل باغ و قسمتی از اراضی کشتزار جنوبی باغ را آبیاری می کند . آب این قنات دو سنگ است و رشته آن پس از گذشتن از اراضی قلهک به باغ قوام شیرازی می رسد . مادر چاه این قنات در بالای این باغ است . آب این قنات چندان گوارا نیست .
قنات پایین که آب بهاره اش یک سنگ و نیم است و آب آن سبکتر از آب قنات بالاست . این قنات قسمت پایین اراضی جنوبی باغ را آبیاری میکرد . ولی در سال 1321 هجری شمسی وراث میرزاعلی اصغر مصری این قنات را به شرکت کوکب به مبلغ سی و شش هزار تومان فروختند و در نتیجه قسمتی از کشتزارها بی آب ماند .

چال هرز توقفگاه تابستانی نایب السلطنه

پس از بازگشت محمدولی خان سپه سالار تنکابنی – رئیس الوزرا – از رشت به طرف تهران و انصراف او از رفتن به سفر فرنگستان ، مستشارالدوله مجبور به استعفاء می شود . مستشارالدوله در این باره نوشته است :
« به محض اینکه خبر حرکت ایشان از رشت رسید ، بنده به تقدیم استعفانامه ای که بیشتر از یک ماه با توالی حوادث در جیب بنده مانده بود ، مصمم گشته ، به رفاقت مرحوم معاون الدوله – وزیر مالیه – به چاله هرز ، توقفگاه تابستانی نایب السلطنه رفتم » .
دوستعلی خان معیرالممالک درباره منزل نایب السلطنه می نویسد :
آقامیرزا محسن و صدرالعلما که به حضرت عبدالعظیم رفته بودند برای پیشواز پسر آخوند ملاکاظم ، فوراً می آیند برای چاله هرز که نایب السلطنه منزل دارد ، مابقی وزرا هم آنجا بودند .
دکتر حسین کریمان درباره چال هرز می نویسد :
این قریه جزء بخش حومه شمیران است و در جنوب قلهک کنار راه قدیم طهران به تجریش واقع است . جمعیتش در فرهنگ جغرافیایی ایران 80 تن ذکر گردیده ، از قنات و رودخانه دربند مشروب می گردد .
تعریف این آبادی در مرآت البلدان چنین است :
چال هرز از دهات بلوک شمیران طهران ، طرف غربی ضرابخانه دولتی ، هوایش گرم و آبش کم ، سه چهار خانوار رعیت این ده است . باغ هم دارد .
چال هرز که در گذشته وقف آستان حضرت عبدالعظیم بود ، به عهد ناصری ، کشیک چی باشی در اختیار داشت .
در روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه در یادداشت مربوط به پنجشنبه 14 رجب سال 1302 قمری درج آمده :
ناصرالدین شاه از سلطنت آباد سوار شدند به چال هرز که دهی است متعلق به کشیک چی باشی تشریف بردند ، پنج دقیقه آنجا ماندند به داوودیه رفتند .
چال هرز با همه خردی کهنه و باستانی است و ذکرش به صورت «چهار هرز» در فرمان بازمانده از شاه طهماسب در ذکر موقوفه های حضرت عبدالعظم آمده :
چهار هرز و بالغ آباد واقعه در شمیران .
چال هرز اکنون در داخل شهر طهران از سوی شمال افتاده است و رنگ شهری به خود گرفته است .

چالهرز محله ای با قدمتی 2000 ساله

سفالینه های خاکستری کشف شده در این محله که در موزه ایران باستان وجود دارد حاکی از آن است که این محله قدمتی 2000 ساله داشته است.